ความท้าทายในการบริหารจัดการป่าชุมชนในระยะยาวเพื่อคาร์บอนเครดิต

แนวทางแก้ไขความท้าทายของการบริหารจัดการป่าชุมชนเพื่อคาร์บอนเครดิต

การบริหารจัดการป่าชุมชนในประเทศไทยนับเป็นหัวใจสำคัญของการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมมาอย่างยาวนาน โดยเฉพาะอย่างยิ่งในบริบทของการมุ่งหน้าสู่เป้าหมายความเป็นกลางทางคาร์บอน (Carbon Neutrality) และการปล่อยก๊าซเรือนกระจกสุทธิเป็นศูนย์ (Net Zero Emissions) ของประเทศ 

ฉะนั้น โครงการจัดการป่าเพื่อชุมชนนี้ จึงเป็นแนวทางหนึ่งที่ได้รับความสนใจอย่างแพร่หลาย เพราะช่วยกักเก็บคาร์บอนไดออกไซด์และนำไปขายเป็นคาร์บอนเครดิตถือเป็นทางเลือกสำคัญในการสร้างรายได้ให้กับชุมชน พร้อมส่งเสริมการดูแลป่าไม้เชิงยั่งยืน และในประเทศไทยเองก็มีการจัดตั้งโครงการลักษณะนี้ ที่ได้รับการผลักดันโดยภาครัฐและภาคประชาสังคม อย่างไรก็ตาม โครงการประเภทนี้มีความท้าทายหลายด้านทั้งเชิงเทคนิค สังคมและสิทธิชุมชน ที่ต้องได้รับการบริหารจัดการอย่างรอบคอบเพื่อให้เกิดความยั่งยืนในระยะยาว

องค์ประกอบสำคัญของจัดการป่าชุมชนเพื่อคาร์บอนเครดิต

ความมั่นคงด้านพื้นที่และสิทธิ์การจัดการ :

สิ่งแรกสุดคือความชัดเจนในเรื่องที่ดินและสิทธิ์การจัดการป่าของชุมชน การมีเอกสารสิทธิ์หรือการรับรองสิทธิ์ที่มั่นคงจากภาครัฐจะสร้างความเชื่อมั่นให้กับผู้ซื้อ Carbon Credit และกระตุ้นให้ชุมชนลงทุนลงแรงในการดูแลรักษาป่าในระยะยาว โดยการบังคับใช้กฎหมายป่าชุมชนของไทยมีส่วนช่วยในเรื่องนี้ แต่การนำไปปฏิบัติและสร้างความเข้าใจให้ทุกฝ่ายก็สำคัญไม่แพ้กัน

แผนการจัดการป่าที่ชัดเจนและยืดหยุ่น :

ชุมชนต้องมีแผนการจัดการป่าที่ไม่เพียงแต่ระบุว่าจะปลูกอะไร ที่ไหน อย่างไร แต่ยังต้องครอบคลุมถึงการบำรุงรักษา การป้องกันไฟป่า การป้องกันการบุกรุกและการใช้ประโยชน์จากป่าอย่างยั่งยืน แผนนี้ควรได้รับการทบทวนและปรับปรุงเป็นระยะ เพื่อให้สอดคล้องกับการเปลี่ยนแปลงของสภาพภูมิอากาศและบริบททางสังคม

 

ระบบการติดตามและรายงานผล (Monitoring, Reporting, Verification - MRV) ที่น่าเชื่อถือ :

นี่คือหัวใจของการได้มาซึ่งคาร์บอนเครดิต การวัดปริมาณการกักเก็บคาร์บอนที่เพิ่มขึ้นในป่าอย่างสม่ำเสมอและโปร่งใสเป็นสิ่งจำเป็น ชุมชนอาจไม่จำเป็นต้องทำเองทั้งหมด แต่ควรมีส่วนร่วมและเข้าใจในกระบวนการ ซึ่งควรได้รับความช่วยเหลือจากหน่วยงานภายนอก เช่น อบก. หรือที่ปรึกษาที่มีความเชี่ยวชาญ การบันทึกข้อมูลอย่างเป็นระบบจะช่วยให้เห็นความก้าวหน้าและประเมินผลได้อย่างแม่นยำ

การสร้างขีดความสามารถและองค์ความรู้ให้ชุมชน :

การอบรมและให้ความรู้แก่สมาชิกชุมชนอย่างต่อเนื่องเป็นสิ่งสำคัญ ทั้งเรื่องเทคนิคการปลูกป่าชุมชน การดูแลรักษา การป้องกันภัยคุกคามและความรู้เกี่ยวกับตลาด Carbon Credit การที่คนในชุมชนมีความรู้ความเข้าใจจะช่วยให้พวกเขารู้สึกเป็นเจ้าของและมีส่วนร่วมในการตัดสินใจ

กลไกการแบ่งปันผลประโยชน์ที่เป็นธรรม :

รายได้จากการขายคาร์บอนเครดิต ควรถูกจัดสรรอย่างยุติธรรมและโปร่งใสภายในชุมชน โดยอาจแบ่งเป็นทุนสำหรับกิจกรรมป่าไม้ ทุนสวัสดิการชุมชนหรือการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐาน การมีกลไกที่ชัดเจนจะช่วยสร้างแรงจูงใจให้ทุกคนร่วมมือกันดูแลป่า

การสร้างเครือข่ายและความร่วมมือ :

การเชื่อมโยงกับหน่วยงานภาครัฐ ภาคเอกชน องค์กรพัฒนาเอกชนและสถาบันวิชาการ จะช่วยให้ชุมชนเข้าถึงแหล่งเงินทุน เทคโนโลยีและองค์ความรู้ที่จำเป็น การสร้างเครือข่ายยังช่วยให้เกิดการแลกเปลี่ยนประสบการณ์และเรียนรู้จากโครงการอื่นๆ

5 ปัจจัยความท้าทายของการบริหารจัดการป่าชุมชนเพื่อคาร์บอนเครดิต

ความท้าทายด้านความต่อเนื่องและการมีส่วนร่วมของชุมชน :

การดำเนินการเพื่อ Carbon Credit ต้องอาศัยความเข้าใจ การมีส่วนร่วมของคนในพื้นที่และความมุ่งมั่นของชุมชนในการดูแลรักษาป่าอย่างต่อเนื่องเป็นระยะเวลานาน ซึ่งอาจครอบคลุมหลายสิบปี ความท้าทายคือจะทำอย่างไรให้เกิดการส่งต่อความรู้ ความเข้าใจและความรับผิดชอบจากรุ่นสู่รุ่น รวมถึงการสร้างแรงจูงใจที่เพียงพอเพื่อให้ชุมชนยังคงเห็นคุณค่าและประโยชน์จากการอนุรักษ์ป่าในระยะยาว แม้ว่าผลตอบแทนจากคาร์บอนเครดิตอาจไม่ได้เกิดขึ้นในทันทีหรือเป็นจำนวนมากในระยะแรกเริ่ม

ความท้าทายด้านการวัดผลและการตรวจสอบ :

การประเมินปริมาณคาร์บอนที่กักเก็บได้ในป่าชุมชนเพื่อให้สามารถนำไปแลกเปลี่ยนเป็น Carbon Credit ได้นั้น ต้องอาศัยหลักเกณฑ์และวิธีการวัดผลที่ชัดเจน ได้มาตรฐานและเป็นที่ยอมรับในระดับสากล ซึ่งอาจมีความซับซ้อนและต้องใช้เทคนิคเฉพาะทาง นอกจากนี้ การตรวจสอบและทวนสอบข้อมูลเพื่อให้แน่ใจว่าการกักเก็บคาร์บอนเป็นไปตามที่ระบุไว้ ก็เป็นอีกหนึ่งความท้าทายที่ต้องใช้ทรัพยากรทั้งด้านบุคลากรและเทคโนโลยี การขาดแคลนผู้เชี่ยวชาญและความไม่สม่ำเสมอของข้อมูลอาจส่งผลกระทบต่อความน่าเชื่อถือของโครงการในระยะยาวได้

ความท้าทายด้านกฎระเบียบและนโยบาย :

แม้ว่าประเทศไทยจะมีนโยบายสนับสนุนเรื่องการลดก๊าซเรือนกระจก แต่กรอบกฎหมายและระเบียบที่เกี่ยวข้องกับการดำเนินโครงการคาร์บอนเครดิตสำหรับป่าชุมชนโดยเฉพาะ ยังคงอยู่ในระหว่างการพัฒนาและปรับปรุง ความไม่ชัดเจนหรือความผันผวนของนโยบายอาจส่งผลกระทบต่อความมั่นคงของโครงการในระยะยาว รวมถึงความเสี่ยงที่การเปลี่ยนแปลงนโยบายในอนาคตอาจทำให้โครงการไม่สามารถดำเนินการต่อไปได้ตามวัตถุประสงค์ที่วางไว้

ความท้าทายด้านการเข้าถึงตลาดและกลไกราคา :

การซื้อขายคาร์บอนเครดิตเป็นตลาดที่มีความผันผวนและขึ้นอยู่กับอุปสงค์และอุปทาน การเข้าถึงตลาดสำหรับป่าชุมชนขนาดเล็กอาจเป็นเรื่องยาก เนื่องจากขาดกลไกที่อำนวยความสะดวกในการเชื่อมโยงระหว่างผู้ต้องการขายเครดิตกับผู้ต้องการซื้อ นอกจากนี้ ราคาของ Carbon Credit ก็เป็นอีกปัจจัยหนึ่งที่สำคัญ หากราคาไม่จูงใจหรือไม่คุ้มค่ากับการลงทุนและบริหารจัดการในระยะยาว อาจทำให้โครงการขาดความน่าสนใจและชุมชนไม่ได้รับผลตอบแทนที่เพียงพอ

ความท้าทายด้านความหลากหลายทางชีวภาพและบริการจากระบบนิเวศ :

แม้ว่าการเน้นเรื่องคาร์บอนเครดิตจะมุ่งไปที่การกักเก็บคาร์บอนเป็นหลัก แต่การบริหารจัดการป่าชุมชนควรคำนึงถึงมิติอื่นๆ ที่สำคัญควบคู่กันไปด้วย เช่น ความหลากหลายทางชีวภาพ การอนุรักษ์แหล่งที่อยู่อาศัยของพืชและสัตว์ รวมถึงการธำรงรักษาบริการจากระบบนิเวศอื่นๆ เช่น แหล่งน้ำ การควบคุมการพังทลายของหน้าดินหรือการควบคุมสภาพภูมิอากาศท้องถิ่น การมุ่งเน้นแต่เพียงคาร์บอนอาจทำให้ละเลยคุณค่าอื่นๆ ของป่าไปได้ ซึ่งอาจส่งผลเสียต่อความสมบูรณ์ของระบบนิเวศในระยะยาว

แนวทางเสริมเพื่อแก้ไขปัญหาความท้าทายของการบริหารจัดการป่าชุมชนในระยะยาวเพื่อคาร์บอนเครดิต

• ปรับแก้ระบบมาตรฐาน : แนะนำให้ใช้ฐานข้อมูลเฉพาะพื้นที่ พิจารณาความเสี่ยง เช่น ไฟป่า, ศัตรูพืช เพื่อเพิ่มคุณภาพเครดิต
• เสริมศักยภาพชุมชน : พัฒนาทักษะด้านเทคนิค ติดตามข้อมูลและการเข้าร่วมตลาดอย่างเท่าเทียม
• เพิ่มความโปร่งใสและการมีส่วนร่วม : จัดทำกลไกตรวจสอบ ตรวจการใช้เงิน และแบ่งรายได้อย่างเป็นธรรมให้ชุมชนมีสิทธิตัดสินใจ

คุ้มครองสิทธิชุมชน รัฐต้องช่วยให้ชุมชนมีสิทธิชัดเจนในที่ดิน พร้อมกลไกยุติข้อพิพาทและข้อพิพาทล่วงหน้า

พัฒนาระบบนิเวศรวมฟังก์ชันความหลากหลายทางชีวภาพ ส่งเสริมการปลูกหลายชนิด แผนจัดการที่คำนึงถึงนิเวศวิทยา ไม่ใช่วัดแต่คาร์บอน

การสร้างคาร์บอนเครดิต จาก ป่าชุมชน มีศักยภาพสูงในการส่งเสริมสิ่งแวดล้อมและสร้างรายได้ให้ชุมชน แต่การจะยั่งยืนต้องแก้ไขประเด็นตั้งแต่ความเสี่ยงเรื่องความถาวร การตรวจวัด ความยุติธรรมในการจัดสรรผลประโยชน์ สิทธิชุมชนและความหลากหลายทางชีวภาพ หากดำเนินงานตามแนวทางที่ถูกออกแบบมาอย่างดีแล้ว ชุมชนไทยจะมีโอกาสใช้ป่าของชุมชนอย่างยั่งยืน และสร้างโอกาสจากตลาดคาร์บอนในระบบความรับผิดชอบต่อสังคมได้อย่างเต็มที่

CarbonWatch เราผู้นำเทคโนโลยีอวกาศเพื่อสิ่งแวดล้อม และCarbon Credit รายแรกของไทย เราผสานนวัตกรรมดาวเทียมสำรวจโลกและ AI เพื่อประเมินการกักเก็บคาร์บอนในต้นไม้ เรามุ่งมั่นสร้างอนาคตที่ยั่งยืนผ่านการจัดการสิ่งแวดล้อม และลดก๊าซเรือนกระจกอย่างมีประสิทธิภาพ รวมถึงการสร้างเครดิตคาร์บอน เพื่อลดคาร์บอนอย่างยั่งยืนในตลาด Carbon Credit มาตรฐาน

แหล่งที่มาของข้อมูล

• แนวทางเสริมเพื่อแก้ไขปัญหา prachatai.com+8thaipbs.or.th+8seub.or.th+8
• องค์การบริหารจัดการก๊าซเรือนกระจก (องค์การมหาชน) - อบก. (TGO): เป็นหน่วยงานหลักของประเทศไทยที่รับผิดชอบเรื่องการบริหารจัดการก๊าซเรือนกระจกและกลไกคาร์บอนเครดิต https://ghgreduction.tgo.or.th/
• สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม (สผ.): มีบทบาทในการกำหนดนโยบายและแผนด้านสิ่งแวดล้อมของประเทศ https://www.onep.go.th/
• โครงการพัฒนาแห่งสหประชาชาติ (UNDP) ประเทศไทย: มีส่วนร่วมในการสนับสนุนโครงการด้านการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและสิ่งแวดล้อมในประเทศไทย https://www.undp.org/thailand
• สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย (TDRI): มีงานวิจัยและบทความที่เกี่ยวข้องกับนโยบายสิ่งแวดล้อมและการพัฒนาที่ยั่งยืน https://tdri.or.th/